Disleksi nedir? Dislekside dil ve konuşma terapistinin rolü nedir?
Disleksi en sık görülen öğrenme güçlüğü çeşididir ve nedeni tam olarak bilinmemektedir. Sözcükleri doğru ve akıcı bir şekilde çözümleme, tanıma, heceleme ve okuduğunu anlama güçlükleriyle karakterizedir. Okumada yaşanan bu güçlükler herhangi bir yetersizlikten (zihin engeli, işitme engeli, görme yetersizliği vb.) ve yoksunluktan kaynaklanmamaktadır. Disleksili çocuklar okul öncesi dönemde gelişimsel dil bozukluğu, sesletim bozuklukları, fonolojik farkındalık becerilerinde ve sözel dilde güçlükler yaşayabilirler. Bunlar disleksiyi düşündürecek önemli işaretlerdir. Fakat disleksi tanısı çocuk okuma öğretimi almaya başladıktan sonra konur. Disleksili bireyin okumada yaşadığı güçlükler akademik başarısını ve sosyal etkileşimini de olumsuz etkileyebilir.
Tipik bir disleksili bireyden de söz edilemez. Her bir disleksili birey kendine özgü niteliklere, dil gelişim sürecine, öğrenme biçimine ve güçlü-zayıf yönlere sahiptir. Değerlendirme ve müdahale buna göre yapılmalıdır. Erken tanı ve uygun müdahale ile disleksili bireylerin okuma becerileri geliştirilebilir, yaşadıkları güçlükler önemli ölçüde azaltılabilir.
Disleksi ne değildir?
- Zekâ geriliği değildir.
- Görme probleminden kaynaklanmamaktadır.
- Tembellikten, anne baba ilgisizliğinden kaynaklanmaz.
- Nadir rastlanan bir durum değildir.
- Yoğun okuma öğretimi ile ortadan kalkmaz.
- Geçici değildir. Hayat boyu sürer.
Dislekside dil ve konuşma terapistinin rolü nedir?
Disleksi dil temelli bir bozukluktur ve bu nedenle de disleksi müdahalesinde sözel dil desteklenmelidir. Bireyin doğru ve akıcı okuması ve okuduğunu anlaması için güçlü sözel dil becerilerine ihtiyacı vardır. Doğru ve akıcı okuma için birey konuşma seslerini ayırt edebilmeli ve manipüle edebilmeli, zengin sözcük dağarcığı olmalı, okuduğunu anlamak için çeşitli cümle yapılarına ve sözdizimine sahip olmalıdır.
Sözcük okuma; semantik (sözcüğün anlamı), ortografi (sözcüğün görsel yapısı) ve fonoloji (sözcüğün ses yapısı) üçgeninin bağlantısı saniyeden kısa bir sürede kurularak, doğru ve akıcı bir şekilde gerçekleşir. Disleksili bireyi sadece ortografi açısından desteklemek yani yalnızca yazıya ve yazıları okumaya odaklanmak eksik bir yaklaşım olabilir. Okuma ve dil becerileri birlikte ele alınarak desteklenmelidir. Çünkü disleksili bireylerin yalnızca sözcük çözümleme güçlüklerinin temelinde dilin fonoloji bileşenindeki güçlükler vardır. Disleksili bireylerin önemli bir kısmı okuduğunu anlamada da güçlükler yaşarlar ve bu güçlükler de akıcı okuma sorunları ile birlikte sözcük bilgisi ve dilbilgisi gibi sözel dil becerilerindeki yetersizliklerden kaynaklanır.
Disleksili birçok öğrencinin geçmişinde sözel dil veya konuşma bozuklukları vardır. Gelişimsel dil bozuklukları disleksi için önemli bir risk faktörüdür. Ailede okuma güçlüğü ve dil bozukluğu olması da risk unsurudur. Dil ve konuşma terapisti disleksi riski olabilecek çocukları fark etmek, takip etmek, desteklemek ve aileyi eğitmek konusunda da önemli bir role sahiptir.
Yapılandırılmış ve sistematik bir okuryazarlık müdahalesinde dil ve konuşma terapistleri yer almalıdır.